Προέλαση στο τουρκικό έδαφος «άνευ σχεδόν αντιστάσεως», μέσα σε κλίμα εθνικής ανάτασης, ενθουσιασμού, αλλά και σοβαρότητας
Ο ελληνικός στρατός βαδίζει προς το τουρκικό έδαφος από τα στενά της Μελούνας, την πρώτη μέρα του πολέμου.
«Από πρωίας σήμερον ήρξατο προέλασις στρατού Μακεδονίας...».
- «Πέντε μεραρχίαι διήλθον από πρωίας τα σύνορα, εισβάλλουσαι άνευ σχεδόν αντιστάσεως εις το τουρκικόν έδαφος...».
Ετσι άρχιζαν η πρώτη διαταγή επιχειρήσεων και το πρώτο επίσημο ανακοινωθέν. Εφεραν ημερομηνία 5 Οκτωβρίου 1912 και τις υπογραφές του διαδόχου Κωνσταντίνου (αρχηγός του στρατού της Θεσσαλίας) και του υποστράτηγου Π. Δαγκλή (αρχηγός του Γενικού Επιτελείου).
- «Σηκωθήκαμε στα λυκοχαράματα. Συνταχθήκαμε έτοιμοι να ξεκινήσουμε με κάποια αόριστη συγκίνηση και προθυμία. Με μάτια παράξενα κοιτάζαμε το φράχτη, που μας εχώριζε από την Τουρκία...».
- «Πέντε μεραρχίαι διήλθον από πρωίας τα σύνορα, εισβάλλουσαι άνευ σχεδόν αντιστάσεως εις το τουρκικόν έδαφος...».
Ετσι άρχιζαν η πρώτη διαταγή επιχειρήσεων και το πρώτο επίσημο ανακοινωθέν. Εφεραν ημερομηνία 5 Οκτωβρίου 1912 και τις υπογραφές του διαδόχου Κωνσταντίνου (αρχηγός του στρατού της Θεσσαλίας) και του υποστράτηγου Π. Δαγκλή (αρχηγός του Γενικού Επιτελείου).
- «Σηκωθήκαμε στα λυκοχαράματα. Συνταχθήκαμε έτοιμοι να ξεκινήσουμε με κάποια αόριστη συγκίνηση και προθυμία. Με μάτια παράξενα κοιτάζαμε το φράχτη, που μας εχώριζε από την Τουρκία...».
To ιστορικό διάταγμα της κήρυξης του πολέμου, όπως είχε τοιχοκολληθεί τότε.
- «...Μία εκνευριστική εκκρεμότης πήρεν τέλος, ελαφρά πικρία διά το
είδος του τέλους, αγωνία περί του τι έμελλε να συμβή. Φόβος διά τους
προβλεπομένους κινδύνους, εν σπέρματι απόφασις αυτήν την φοράν να μη
γείνη ό,τι έγινεν εις τα 1897, νευρική ταραχή και μεγάλη συγκίνησις,
απόσταγμα πολλών αορίστων προαισθημάτων...».
Πρόκειται για μία από τις κλασικές περιγραφές των πρώτων ωρών, όταν άρχιζε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος. Ανήκουν στον Φ. Δραγούμη και τον Π. Μελά, που ήταν παρόντες στα σύνορα, όταν ο ελληνικός στρατός διάβαινε τα στοιχειωμένα στενά στη Μελούνα.
Η πρώτη νίκη
Καταλάμβανε «άνευ αντιστάσεως Προφήτην Ηλίαν» και προχωρούσε «βορείως της γραμμής Τσαρίτσανης-Ελασσώνος-Παληούρι υψώματα μέχρι Κεφαλόβρυσης». Για να πανηγυρίσει την επομένη 6 Οκτωβρίου την πρώτη νίκη με την κατάληψη της Ελασσόνας. Εκεί, όπου υψώνονταν τα οθωμανικά οχυρώματα, που έκλειναν τα στενά του Σαραντάπορου. Ο χώρος όπου θα δοθεί η σημαντικότερη έως τότε μάχη (9-10 Οκτωβρίου).
Στα μετόπισθεν οι περιγραφές του Τύπου κινούνται σε υψηλούς πατριωτικούς τόνους, με διάφορες παραλλαγές. Ιδού ορισμένοι ενδεικτικοί τίτλοι των μεγαλύτερων αθηναϊκών εφημερίδων:
- «Η μεγάλη στιγμή επήλθεν...».
- «Ευλογημένη ώρα. Ο πόλεμος ήρχισεν... Θριαμβευτική εισβολή του στρατού μας εις το τουρκικόν έδαφος».
- «Το πρώτον κατόρθωμα... Μια πλημμύρα από χακί...».
- «Ο ελληνικός στρατός εισέβαλεν εις την Μακεδονία. Διάγγελμα του Βασιλέως... Η ιστορική συνεδρίασις της Βουλής...».
- «Ο ελληνικός στρατός προελαύνει... Απόπλους του στόλου διά τον μέγαν αγώνα...».
Την έλλειψη αναλυτικής πληροφόρησης για τις κινήσεις στο μέτωπο, λόγω της λογοκρισίας, αναπληρώνουν ως έναν βαθμό οι γενικές αναλύσεις. Κεντρικό ζήτημα γιατί η χριστιανική συμμαχία των Βαλκανίων θα νικήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Φυσικά, τα πατριωτικά προσκλητήρια διαδέχονται το ένα το άλλο. Με περιεχόμενα ανάλογα με την ιδεολογικοπολιτική ταυτότητα των σαλπισμάτων:
1 «Ελληνες στρατιώται! Ηλθεν η ημέρα της εκδικήσεως! Ο πόλεμος εκηρύχθη.Ο Σταυρός και η ημισέληνος ορθούται ν' αντιμετωπισθούν. Η νίκη ανήκει εις τον ισχυρόν. Και ισχυρός είναι ο Σταυρός... Ο Ηλιος της ελευθερίας και του Πολιτισμού δεν ανέχονται πλέον τους βρυκόλακας του παρελθόντος...
Ελληνες στρατιώται! Ενθυμηθήτε ότι είσθε προ παντός στραττιώται του Χριστού... Φανήτε αντάξιοι της Πίστεώς σας και της Πατρίδος ...» (κύριο άρθρο του συντηρητικού ΣΚΡΙΠ).
2 «Λιοντάρια πρέπει να γεννήση αυτός ο πόλεμος. Και το ελπίζομεν. Η στιγμή είναι τέτοια. Ή θα μεγαλουργήσης, Ελλάς, ή θα πεθάνεις... Χωρίς γιγάντωμα, υπερβολή, απελπισίαν, λύσσαν, ολοκαύτωσιν, τέτοιος πόλεμος δεν μπορεί να διεξαχθή. Διότι τον βλέπει η οικουμένη. Και οι τέσσερες μικροί λαοί πρόκειται να γράψουν ιστορία. 120.000 Ελληνες έφυγαν για τα σύνορα σιωπώντες. Τον πόλεμον δεν τον εζήτησαν. Αλλά, όπερ μεγαλοπρεπέστερον, τον εδέχθησαν... Εν σιωπή, ως βόρειοι, εννοήσαντες αμέσως το κοσμοϊστορικό του πλάτος, όλοι, ο σκαφτιάς όσον και ο επιστήμων... Ωρκίσθησαν έναν όρκον: ΕΜΠΡΟΣ...» (κύριο άρθρο της εκσυγχρονιστικής ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ).
Είναι το σύνθημα-όρκος που θα δώσει εκείνες τις μέρες ο Κ. Παλαμάς με τους διαχρονικούς στίχους του, που θα γίνουν εμβατήριο: «Εμπρός! Ολόρθοι, ατρόμαχτοι. / Μαυρίλα. Αστροπελέκι... / Εμπρός! Η Ελλάδα λάμπει / αχολογάν οι κάμποι, / καίνε οι καρδιές. Εμπρός!».
Γράμμα από το μέτωπο
Αλλά ας δούμε πώς εκείνες οι πρώτες μεγάλες ιστορικές στιγμές περιγράφονται από τους απλούς στρατιώτες: «Ανευ μάχης διέβημεν την Μελούναν και Μενεξέν, εφθάσαμεν δε μετά πορείαν συνεχή 35 χλμ. Εις την πρώτην Τουρκικήν κωμόπολιν Τσαρίτσανην εκ της οποίας και Σας γράφω την 4ην πρωινήν διότι την 6ην αναχωρούμεν διά Ελασσώνα και πέραν. Η κωμόπολις είνε όλη Ελληνική και μας επεριποιήθησαν. Κρύο πολύ δεν έχομεν ακόμη ούτε βροχάς. Μόνον σήμερον είνε ο καιρός ολίγον βροχερός...». (Γράμμα του έφεδρου ανθυπολοχαγού Δ. Δάρα στην οικογένειά του).
Ημερολόγιο πρώτων ωρών
«Την 5ην νυκτερινήν διετάχθημεν νε εγερθώμεν... Μετ' ολίγον αναχωρήσαμεν. Εξήλθαμε προς τα σύνορα διά του Τυρνάβου υπό τας ευχάς των υπολειφθέντων κατοίκων... πορευόμενοι προς τους τουρκικούς σταθμούς... Ηκούαμεν αλλεπαλλήλους αρκετούς πυροβολισμούς και περί την 6ην (μ.μ.) δε ηκούσαμεν ισχυρόν κρότον ο οποίος προήλθεν εκ δυναμίτιδος την οποίαν οι ημέτεροι δυνανισταί έθεσαν. Ούτω κατεκριμνήσθη ο τουρκικός σταθμός (Προφήτης Ηλίας), μένει δε ο της Μελούνας...». (από το ημερολόγιο του έφεδρου Απ. Πουλιόπουλου).
Αγώνας υπέρ της ελευθερίας και του δικαίου
Στην ιστορική συνεδρίαση της Βουλής (Παρασκευή 5 Οκτωβρίου 1912) ο πρωθυ-πουργός (και υπουργός Στρατιωτικών) Ελ. Βενιζέλος διάβαζε το διάγγελμα του βασιλιά Γεωργίου Α' προς τον λαό:
«Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην Πατρίδα, προς τους υπόδουλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις το Κράτος, μετά την αποτυχίαν των προσπαθειών του προς εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον Τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέση τέρμα εις την δυστυχίαν, την οποίαν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων. Η Ελλάς πάνοπλος μετά των Συμμάχων αυτής, εμπνεόμενων υπό των αυτών αισθημάτων και συνδεομένων διά κοινών υποχρεώσεων, αναλαμβάνει τον αγώνα του Δικαίου υπέρ της ελευθερίας των καταδυνα-στευομένων Λαών της Ανατολής.
Ο κατά ξηράν και θάλασσαν Στρατός ημών, εν πλήρει συναισθήσει του καθήκοντος αυτού προς το Εθνος και τον Χριστιανισμόν, μνήμων των Εθνικών αυτού Παραδόσεων και υπερήφα-νος διά την ηθικήν αυτού υπεροχήν και αξίαν, αποδύεται μετά πίστεως εις τον αγώνα, όπως διά του τιμίου αίματος αυτού αποδώση την ελευθερίαν εις τους τυραννουμένους. H Ελλάς μετά των αδελφών Συμμάχων Κρατών θα επιδίωξη πάση θυσία τον ιερόν αυτόν σκοπόν. Επικαλούμενοι δε την αρωγήν του Υψίστου εν τω δικαιοτάτω τούτω αγώνι τού Πολιτισμού, ανακράζομεν: Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω το Εθνος».
Μετά την ανάγνωση, εν μέσω γενικού ενθουσιασμού και εθνικής έξαρσης, πρόσθεσε: «Νομίζω, ότι ανταποκρίνομαι εις την επιθυμίαν όλου του Εθνους ανακράζων μεθ' ημών Ζήτω ο Βασιλεύς!» Επισφραγίστηκε έτσι η πλήρης ταύτιση κυβέρνησης και Αυλής.
Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
Πρόκειται για μία από τις κλασικές περιγραφές των πρώτων ωρών, όταν άρχιζε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος. Ανήκουν στον Φ. Δραγούμη και τον Π. Μελά, που ήταν παρόντες στα σύνορα, όταν ο ελληνικός στρατός διάβαινε τα στοιχειωμένα στενά στη Μελούνα.
Η πρώτη νίκη
Καταλάμβανε «άνευ αντιστάσεως Προφήτην Ηλίαν» και προχωρούσε «βορείως της γραμμής Τσαρίτσανης-Ελασσώνος-Παληούρι υψώματα μέχρι Κεφαλόβρυσης». Για να πανηγυρίσει την επομένη 6 Οκτωβρίου την πρώτη νίκη με την κατάληψη της Ελασσόνας. Εκεί, όπου υψώνονταν τα οθωμανικά οχυρώματα, που έκλειναν τα στενά του Σαραντάπορου. Ο χώρος όπου θα δοθεί η σημαντικότερη έως τότε μάχη (9-10 Οκτωβρίου).
Στα μετόπισθεν οι περιγραφές του Τύπου κινούνται σε υψηλούς πατριωτικούς τόνους, με διάφορες παραλλαγές. Ιδού ορισμένοι ενδεικτικοί τίτλοι των μεγαλύτερων αθηναϊκών εφημερίδων:
- «Η μεγάλη στιγμή επήλθεν...».
- «Ευλογημένη ώρα. Ο πόλεμος ήρχισεν... Θριαμβευτική εισβολή του στρατού μας εις το τουρκικόν έδαφος».
- «Το πρώτον κατόρθωμα... Μια πλημμύρα από χακί...».
- «Ο ελληνικός στρατός εισέβαλεν εις την Μακεδονία. Διάγγελμα του Βασιλέως... Η ιστορική συνεδρίασις της Βουλής...».
- «Ο ελληνικός στρατός προελαύνει... Απόπλους του στόλου διά τον μέγαν αγώνα...».
Την έλλειψη αναλυτικής πληροφόρησης για τις κινήσεις στο μέτωπο, λόγω της λογοκρισίας, αναπληρώνουν ως έναν βαθμό οι γενικές αναλύσεις. Κεντρικό ζήτημα γιατί η χριστιανική συμμαχία των Βαλκανίων θα νικήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Φυσικά, τα πατριωτικά προσκλητήρια διαδέχονται το ένα το άλλο. Με περιεχόμενα ανάλογα με την ιδεολογικοπολιτική ταυτότητα των σαλπισμάτων:
1 «Ελληνες στρατιώται! Ηλθεν η ημέρα της εκδικήσεως! Ο πόλεμος εκηρύχθη.Ο Σταυρός και η ημισέληνος ορθούται ν' αντιμετωπισθούν. Η νίκη ανήκει εις τον ισχυρόν. Και ισχυρός είναι ο Σταυρός... Ο Ηλιος της ελευθερίας και του Πολιτισμού δεν ανέχονται πλέον τους βρυκόλακας του παρελθόντος...
Ελληνες στρατιώται! Ενθυμηθήτε ότι είσθε προ παντός στραττιώται του Χριστού... Φανήτε αντάξιοι της Πίστεώς σας και της Πατρίδος ...» (κύριο άρθρο του συντηρητικού ΣΚΡΙΠ).
2 «Λιοντάρια πρέπει να γεννήση αυτός ο πόλεμος. Και το ελπίζομεν. Η στιγμή είναι τέτοια. Ή θα μεγαλουργήσης, Ελλάς, ή θα πεθάνεις... Χωρίς γιγάντωμα, υπερβολή, απελπισίαν, λύσσαν, ολοκαύτωσιν, τέτοιος πόλεμος δεν μπορεί να διεξαχθή. Διότι τον βλέπει η οικουμένη. Και οι τέσσερες μικροί λαοί πρόκειται να γράψουν ιστορία. 120.000 Ελληνες έφυγαν για τα σύνορα σιωπώντες. Τον πόλεμον δεν τον εζήτησαν. Αλλά, όπερ μεγαλοπρεπέστερον, τον εδέχθησαν... Εν σιωπή, ως βόρειοι, εννοήσαντες αμέσως το κοσμοϊστορικό του πλάτος, όλοι, ο σκαφτιάς όσον και ο επιστήμων... Ωρκίσθησαν έναν όρκον: ΕΜΠΡΟΣ...» (κύριο άρθρο της εκσυγχρονιστικής ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ).
Είναι το σύνθημα-όρκος που θα δώσει εκείνες τις μέρες ο Κ. Παλαμάς με τους διαχρονικούς στίχους του, που θα γίνουν εμβατήριο: «Εμπρός! Ολόρθοι, ατρόμαχτοι. / Μαυρίλα. Αστροπελέκι... / Εμπρός! Η Ελλάδα λάμπει / αχολογάν οι κάμποι, / καίνε οι καρδιές. Εμπρός!».
Γράμμα από το μέτωπο
Αλλά ας δούμε πώς εκείνες οι πρώτες μεγάλες ιστορικές στιγμές περιγράφονται από τους απλούς στρατιώτες: «Ανευ μάχης διέβημεν την Μελούναν και Μενεξέν, εφθάσαμεν δε μετά πορείαν συνεχή 35 χλμ. Εις την πρώτην Τουρκικήν κωμόπολιν Τσαρίτσανην εκ της οποίας και Σας γράφω την 4ην πρωινήν διότι την 6ην αναχωρούμεν διά Ελασσώνα και πέραν. Η κωμόπολις είνε όλη Ελληνική και μας επεριποιήθησαν. Κρύο πολύ δεν έχομεν ακόμη ούτε βροχάς. Μόνον σήμερον είνε ο καιρός ολίγον βροχερός...». (Γράμμα του έφεδρου ανθυπολοχαγού Δ. Δάρα στην οικογένειά του).
Ημερολόγιο πρώτων ωρών
«Την 5ην νυκτερινήν διετάχθημεν νε εγερθώμεν... Μετ' ολίγον αναχωρήσαμεν. Εξήλθαμε προς τα σύνορα διά του Τυρνάβου υπό τας ευχάς των υπολειφθέντων κατοίκων... πορευόμενοι προς τους τουρκικούς σταθμούς... Ηκούαμεν αλλεπαλλήλους αρκετούς πυροβολισμούς και περί την 6ην (μ.μ.) δε ηκούσαμεν ισχυρόν κρότον ο οποίος προήλθεν εκ δυναμίτιδος την οποίαν οι ημέτεροι δυνανισταί έθεσαν. Ούτω κατεκριμνήσθη ο τουρκικός σταθμός (Προφήτης Ηλίας), μένει δε ο της Μελούνας...». (από το ημερολόγιο του έφεδρου Απ. Πουλιόπουλου).
Αγώνας υπέρ της ελευθερίας και του δικαίου
Στην ιστορική συνεδρίαση της Βουλής (Παρασκευή 5 Οκτωβρίου 1912) ο πρωθυ-πουργός (και υπουργός Στρατιωτικών) Ελ. Βενιζέλος διάβαζε το διάγγελμα του βασιλιά Γεωργίου Α' προς τον λαό:
«Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην Πατρίδα, προς τους υπόδουλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις το Κράτος, μετά την αποτυχίαν των προσπαθειών του προς εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον Τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέση τέρμα εις την δυστυχίαν, την οποίαν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων. Η Ελλάς πάνοπλος μετά των Συμμάχων αυτής, εμπνεόμενων υπό των αυτών αισθημάτων και συνδεομένων διά κοινών υποχρεώσεων, αναλαμβάνει τον αγώνα του Δικαίου υπέρ της ελευθερίας των καταδυνα-στευομένων Λαών της Ανατολής.
Ο κατά ξηράν και θάλασσαν Στρατός ημών, εν πλήρει συναισθήσει του καθήκοντος αυτού προς το Εθνος και τον Χριστιανισμόν, μνήμων των Εθνικών αυτού Παραδόσεων και υπερήφα-νος διά την ηθικήν αυτού υπεροχήν και αξίαν, αποδύεται μετά πίστεως εις τον αγώνα, όπως διά του τιμίου αίματος αυτού αποδώση την ελευθερίαν εις τους τυραννουμένους. H Ελλάς μετά των αδελφών Συμμάχων Κρατών θα επιδίωξη πάση θυσία τον ιερόν αυτόν σκοπόν. Επικαλούμενοι δε την αρωγήν του Υψίστου εν τω δικαιοτάτω τούτω αγώνι τού Πολιτισμού, ανακράζομεν: Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω το Εθνος».
Μετά την ανάγνωση, εν μέσω γενικού ενθουσιασμού και εθνικής έξαρσης, πρόσθεσε: «Νομίζω, ότι ανταποκρίνομαι εις την επιθυμίαν όλου του Εθνους ανακράζων μεθ' ημών Ζήτω ο Βασιλεύς!» Επισφραγίστηκε έτσι η πλήρης ταύτιση κυβέρνησης και Αυλής.
Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου