Κυριακή 8 Ιουλίου 2012

Νίκαια Βιθυνίας Μια περιήγηση στην ιστορία της

Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας

Η Λατινική Αυτοκρατορία (κόκκινο), η Αυτοκρατορία της Νίκαιας (μπλε), η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (μωβ) ,και το Δεσποτάτο της Ηπείρου (πράσινο). Τα όρια είναι ασαφή.

Μαρμάρινο απόθεμα από τα τείχη της Νίκαιας

Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας ήταν ένα από τα διάδοχα κράτη της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας που ιδρύθηκαν από τη Βυζαντινή αριστοκρατία μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Τέταρτης Σταυροφορίας, στις 13 Απριλίου του 1204.
Το 1261, οι αυτοκράτορες της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, πήραν στην εξουσία τους την Κωνσταντινούπολη, κατέλυσαν τη Λατινική αυτοκρατορία και επανασύστησαν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

Η κατάσταση του Βυζαντίου το 1204

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία των πρώτων χρόνων του 13ου αιώνα βρισκόταν σε αναταραχή και σε παρακμή. Η οικονομία πήγαινε από το κακό στο χειρότερο, η διαφθορά στον κρατικό μηχανισμό γιγαντωνόταν, ενώ η εκμετάλλευση του λαού από τους κρατικούς αξιωματούχους και η συστηματική παραμέληση των επαρχιών από τους αυτοκράτορες είχε αποξενώσει τις επαρχίες από την πρωτεύουσα. Οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι είχαν επαναστατήσει και είχαν κερδίσει την ανεξαρτησία τους περιορίζοντας τα εδάφη της αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, ενώ στην Μικρά Ασία οι Τούρκοι είχαν σταθεροποιηθεί και απειλούσαν όσες περιοχές είχαν μείνει στην εξουσία του αυτοκράτορα. Είχαν εμφανισθεί αρκετοί τοπάρχες σε όλη την επικράτεια, όπως ο Ισαάκιος Κoμνηνός, ο Λέων Σγουρός και ο Μανουήλ Μαυροζώμης που δεν αναγνώριζαν την εξουσία του αυτοκράτορα και είχαν αποσχίσει ολόκληρες επαρχίες από την αυτοκρατορία.

Εσωτερικά των τειχών

Το 1185 ο Ισαάκιος Β' Άγγελος πήρε με πραξικόπημα την εξουσία. Αποδείχθηκε πραγματικά ακατάλληλος για αυτοκράτορας και το 1195, ο αδελφός του, Αλέξιος Γ' Άγγελος, του πήρε την εξουσία με πραξικόπημα, τον έριξε στη φυλακή και τον τύφλωσε. Όμως αποδείχθηκε εξίσου ανίκανος με τον αδερφό του να διοικήσει την αυτοκρατορία. Ο γιος του Ισαάκιου, Αλέξιος κατέφυγε στη Δύση και κατάφερε το 1202, κάνοντας μεγάλες και δελεαστικές υποσχέσεις, να πάρει τους σταυροφόρους της Τέταρτης Σταυροφορίας με το μέρος του και να κατευθύνει τη σταυροφορία στην Κωνσταντινούπολη.Τον Ιούλιο του 1203 ο Αλέξιος Γ' είχε εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη και ο Ισαάκιος Β' ανέβηκε ξανά στο θρόνο με συναυτοκράτορα το γιο του, Αλέξιο, ως Αλέξιο Δ'. Οι υποσχέσεις, όμως, που είχε δώσει ο Αλέξιος στους σταυροφόρους ήταν αδύνατο να υλοποιηθούν δεδομένης της τραγικής κατάστασης που βρισκόταν η αυτοκρατορία. Μέτα από μερικούς μήνες, και ενώ η υπομονή των σταυροφόρων είχε εξαντληθεί, ο Αλέξιος έχασε το θρόνο του από έναν άλλο Αλέξιο, τον Αλέξιο Δούκα Μούρτζουφλο. Οι οργισμένοι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατάφεραν να καταλάβουν την πόλη στις 13 Απριλίου του 1204. Ακολούθησαν μεγάλες καταστροφές, σφαγές και λεηλασίες. Οι σταυροφόροι και οι Βενετοί ήταν αποφασισμένοι τώρα να αντικαταστήσουν την αυτοκρατορία των Σχισματικών Ελλήνων με μία δική τους αυτοκρατορία.

Τα περιμετρικά τειχιά την Νίκαιας

Ίδρυση και Επιβίωση (1204-1214)

Την κρίσιμη εκείνη περίοδο κατά την οποία φαινόταν ότι η αυτοκρατορία είχε καταστραφεί, γεννήθηκε η ελπίδα για νίκη επί των σταυροφόρων και για επιστροφή στις ημέρες ακμής της αυτοκρατορίας. Μαζί με τα σταυροφορικά κράτη που δημιουργούνταν στον ελλαδικό χώρο και στην Μικρά Ασία δημιουργούνταν και κράτη από πρώην Βυζαντινούς αξιωματούχους και αριστοκράτες με στόχο την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και την ανασύσταση της αυτοκρατορίας. Αυτά ήταν το Δεσποτάτο της Ηπείρου που ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας που ιδρύθηκε από τους αδελφούς Αλέξιο και Δαβίδ Κομνηνούς, και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας που ιδρύθηκε από τον Θεόδωρο Λάσκαρη.

Τα περιμετρικά τειχιά την Νίκαιας 2.

Ο Θεόδωρος Λάσκαρης είχε παντρευτεί την Άννα Αγγελίνα, κόρη του Αλέξιου Γ'. Ήταν ο μόνος διοικητής που είχε καταφέρει να εμποδίσει τους σταυροφόρους να καταλάβουν το τμήμα του τείχους που προστάτευε κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Είχε παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη μέχρι την τελευταία στιγμή, όταν κάθε οργανωμένη αντίσταση είχε καταρρεύσει. Ο αδερφός του, Κωνσταντίνος, είχε ανακηρυχθεί αυτοκράτορας την ώρα που η Κωνσταντινούπολη έπεφτε στα χέρια των σταυροφόρων. Ο Θεόδωρος κατέφυγε στην μικρασιατική ακτή του Βοσπόρου μαζί με τη γυναίκα του. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας, όπου άρχισαν σιγά σιγά να φτάνουν και άλλοι Βυζαντινοί, και ένας πυρήνας αντίστασης άρχισε να δημιουργείται. Ο ίδιος ο Θεόδωρος, όμως, πήρε επισήμως τον τίτλο του αυτοκράτορα έναν χρόνο αργότερα, το 1205.

Η πύλη Λεύκη η Λευκή

Η Νίκαια βρίσκεται αρκετά κοντά στην Κωνσταντινούπολη και η θέση της ήταν ιδανική ως ορμητήριο για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Όμως, η εξουσία του Θεοδώρου περιοριζόταν στην περιοχή γύρω από τη Νίκαια και δεν μπορούσε να ελπίζει για βοήθεια από αλλού. Στριμωγμένη ανάμεσα στους σταυροφόρους, στους Σελτζούκους του Ρουμ (του Ικονίου), και στους άλλους Βυζαντινούς τοπάρχες της Μικράς Ασίας, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας στην αρχή βρισκόταν σε αρκετά μειονεκτική θέση.

Ρωμαϊκό ταφικό επιστύλιο

Στη Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε η Λατινική Αυτοκρατορία με πρώτο αυτοκράτορα τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας. Οι σταυροφόροι προχώρησαν σε συμφωνία διαμοιρασμού των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ένας σταυροφορικός στρατός με αρχηγό τον Ερρίκο της Φλάνδρας, αδελφό του Βαλδουίνου, αποβιβάστηκε στην Μικρά Ασία με σκοπό να καταλάβει και να μοιράσει τα εδάφη εκεί όπως είχε συμφωνηθεί στη συνθήκη διαμοιρασμού. Ο Θεόδωρος προσπάθησε να τους αντιμετωπίσει αλλά ηττήθηκε σε δύο μάχες, στο Ποιμανηνό και στην Προύσα το φθινόπωρο και τον χειμώνα του 1204-1205. Η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη για τους Βυζαντινούς της Νίκαιας, που αντιμετώπιζαν για δεύτερη φορά την καταστροφή. Την ίδια περίοδο, όμως, ο αυτοκράτορας Βαλδουίνος φερόμενος απερίσκεπτα προκάλεσε τον βασιλιά των Βουλγάρων,Καλογιάννη, ή Ιωαννίτση σε πόλεμο. Σε μάχη που έγινε κοντά στην Αδριανούπολη το 1205 οι σταυροφόροι ηττήθηκαν, ο Βαλδουίνος αιχμαλωτίστηκε και οι κτήσεις της Λατινικής Αυτοκρατορίας στη Θράκη χάνονταν η μία μετά την άλλη. Οι σταυροφόροι εγκατέλειψαν προσωρινά την επιθετική προσπάθεια στην Μικρά Ασία και τα στρατεύματά τους αποχώρησαν για να υπερασπίσουν την Κωνσταντινούπολη και τη Θράκη από τους Βουλγάρους.

Μέρος εσωτερικά των τειχών της πόλεως

Ο Θεόδωρος κέρδισε χρόνο και τον αξιοποίησε στο έπακρο. Το 1207 νίκησε τον Δαβίδ Κομνηνό που είχε κυριαρχήσει στην Παφλαγονία και είχε φτάσει μέχρι την Ηράκλεια του Πόντου και απειλούσε τη Νικομήδεια και τον ανάγκασε να υποχωρήσει στη Σινώπη. Τον ίδιο χρόνο υπέγραψε συμφωνία διετούς ανακωχής με τον νεό Λατίνο αυτοκράτορα, Ερρίκο. Παράλληλα, αποφάσισε να νομιμοποιήσει τον αυτοκρατορικό του τίτλο. Κάλεσε τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννη να πάει στη Νίκαια και να τον στέψει αυτοκράτορα. Ο Ιωάννης συμφώνησε, αλλά πέθανε το 1206 προτού προλάβει να κάνει τη στέψη. Τη Σαρακοστή του 1208 έγινε σύνοδος των ιεραρχών της Ανατολής στη Νίκαια και εξέλεξε νέο πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως τον Μιχαήλ, ο οποίος την Κυριακή του Πάσχα έστεψε τον Θεόδωρο αυτοκράτορα στη Νίκαια. Το 1209 ο Θεόδωρος απέκρουσε έναν σταυροφορικό στρατό υπό τον Peter of Bracheuil που προσπάθησε να καταλάβει τη Βιθυνία. Αλλά η μεγαλύτερη επιτυχία του Θεόδωρου ήρθε δύο χρόνια αργότερα. Το 1210 ο Αλέξιος Γ', κατέφυγε στην αυλή του σουλτάνου του Ικονίου, Καϋχοσρόη Α' και του ζήτησε τη βοήθειά του για να γίνει αυτοκράτορας στη Νίκαια. Οι Σελτζούκοι επιτέθηκαν στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας αλλά ηττήθηκαν σε αποφασιστική μάχη κοντά στην Αντιόχεια του Μαιάνδρου το 1211. Σε αυτήν την μάχη ο Καϋχοσρόης σκοτώθηκε από τον Θεόδωρο σε μονομαχία, ενώ ο Αλέξιος Γ' πιάστηκε αιχμάλωτος. Αυτή η νίκη παγίωσε την εξουσία του Θεόδωρου και του έδωσε τη δυνατότητα να προσθέσει και άλλες περιοχές υπό την εξουσία του στη δυτική Μικρά Ασία. Όμως η τελευταία σύγκρουση του Θεόδωρου με τους Φράγκους της Κωνσταντινούπολης κατέληξε σε ήττα. Τον Οκτώβριο του 1211, στον ποταμό Ρυνδακό της Βιθυνίας, οι Φράγκοι πέτυχαν σημαντική νίκη επί των στρατευμάτων του Θεόδωρου. Με τη συνθήκη του Νυμφαίου, το 1214,συμφωνήθηκε ειρήνη ανάμεσα στα δύο κράτη, η Λατινική Αυτοκρατορία κέρδιζε την Τρωάδα και μεγάλο κομμάτι της Μυσίας και της Βιθυνίας ενώ η υπόλοιπη περιοχή μέχρι τα σύνορα με τους Σελτζούκους αναγνωρίστηκε ως επικράτεια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας.

Μέρος του παραλίμνιου «βυζαντινού» ρωμαϊκού τείχους

Αυτοκρατορική ειρήνη (1214-1223)

Η συνθήκη του Νυμφαίου αποτελούσε μία αμοιβαία αναγνώριση της κατάστασης όπως είχε διαμορφωθεί. Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας άρχισε να αναγνωρίζεται ως μία νόμιμη κρατική οντότητα από όλο και περισσότερα κράτη. Ο Θεόδωρος μέχρι το 1214 είχε σταθεροποιήσει την εξουσία του μέχρι και την Παφλαγονία. Τον ίδιο χρόνο ο νέος σουλτάνος του Ικονίου, Καΰκαούς Α', πολιόρκησε και κατέλαβε τη Σινώπη. Ο Δαβίδ σκοτώθηκε και ο Αλέξιος αναγκάστηκε να γίνει υποτελής των Σελτζούκων του Ικονίου. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας περιορίστηκε ανατολικά της Σινώπης και δεν απασχόλησε στρατιωτικά ξανά τη Νίκαια. Τα υπόλοιπα χρόνια μέχρι το θάνατό του, ο Θεόδωρος ασχολήθηκε με την εσωτερική οργάνωση της αυτοκρατορίας του. Στη Νίκαια δημιούργησε μία καινούρια μικρή έκδοση της παλιάς Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ήδη από το 1208 με την εκλογή πατριάρχη και με την επακόλουθη στέψη του Θεόδωρου ως αυτοκράτορα, δύο σημαντικά σύμβολα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ξαναβρίσκονταν στη Νίκαια. Το 1219 παντρεύτηκε σε τρίτο γάμο την Μαρία του Κουρτεναί (ο δεύτερος ήταν με τη Φιλίππα της Αρμενίας), κόρη της αυτοκράτειρας Γιολάντας και του Πέτρου του Κουρτεναί , φιλοδοξώντας να ασκήσει την αντιβασιλεία στη Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης. Τα σχέδιά του εμποδίστηκαν από τον Βενετό βαΐλο της Κωνσταντινούπολης και το Λατίνο πατριάρχη. Το ίδιο έτος οι Βενετοί συνήψαν εμπορική συμφωνία με το Θεόδωρο Λάσκαρη, ο οποίος και τους παραχώρησε το δικαίωμα να εμπορεύονται χωρίς δασμούς στο κράτος του. Στο σχετικό έγγραφο που σώζεται στα λατινικά ο Θεόδωρος αναφέρεται ως Theodorus in Christo Deo fidelis imperator et moderator Romeorum et semper Augustus Commanus Lascarus. Το 1222 ο Θεόδωρος πέθανε. Στον γαμπρό και διάδοχό του, Ιωάννη Δούκα Βατάτζη παρέδιδε ένα ισχυρό και σταθερό κράτος. Υπήρχαν, όμως, κάποιοι που δε συμφωνούσαν με τη διαδοχή αυτή. Ήταν τα αδέλφια του αποθανόντος Θεόδωρου, Ισαάκιος και Αλέξιος, που ζήτησαν βοήθεια από τον Λατίνο αυτοκράτορα Ροβέρτο του Κουρτεναί για να νικήσουν τον Ιωάννη και να πάρουν τον θρόνο. Ο Ροβέρτος συμφώνησε και στις αρχές του 1223 φραγκικός στρατός διεκπεραιώθηκε στην Μικρά Ασία. Η ειρήνη είχε τελειώσει και η Νίκαια ριχνόταν ξανά στον αγώνα εναντίον των Λατίνων.

Εξάπλωση (1224-1260)

Το 1224 στην μάχη του Ποιμανηνού ο Ιωάννης νίκησε τους Φράγκους και στη συνέχεια κατέλαβε όλα τα εδάφη των Λατίνων στην Μικρά Ασία εκτός από τη Νικομήδεια και την ακτή απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Μάλιστα ο Ιωάννης προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Με τη βοήθεια στόλου που ναυπηγήθηκε κοντά στην Λάμψακο (απ’ όπου εξεδιώχθησαν οι Ενετοί) τα στρατεύματα του Βατάτζη διέσχισαν τον Ελλήσποντο και κυρίευσαν αρκετές πόλεις της Θράκης, ενώ οι Λατίνοι περιορίστηκαν πίσω από τα τείχη της Πόλης. Από τα νησιά του Αιγαίου κατελήφθησαν η Χίος, η Λέσβος, η Σάμος, η Ικαρία, η Κως και άλλα μικρότερα. Το σημαντικό νησί της Ρόδου, καθώς και άλλα των Δωδεκανήσων, το κυβερνούσε ο βυζαντινός άρχοντας Λέων Γαβαλάς, σαν ανεξάρτητος ηγεμόνας. Μετά από αρκετές αμφίρροπες συγκρούσεις, το 1233 δέχθηκε την επικυριαρχία του Ιωάννη.

Η πύλη με ονομασία «της Κωνσταντινουπόλεως »

Τον ίδιο καιρό, όμως, η Νίκαια βρέθηκε ξανά σε σύγκρουση με ένα βυζαντινό κράτος. Αυτή τη φορά ήταν τόσο ιδεολογική όσο και στρατιωτική. Το 1224 ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και το Δεσποτάτο της Ηπείρου πρόβαλε ως η επικρατέστερη δύναμη στην κούρσα για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Η πρώτη σύγκρουση με το Δεσποτάτο της Ηπείρου ήρθε το 1225 για την κατοχή της Αδριανούπολης. Οι κάτοικοι της πόλης έστειλαν πρεσβεία στον Βατάτζη ζητώντας του να στείλει δυνάμεις για την εκδίωξη την φραγκικής φρουράς. Ο τελευταίος άδραξε την ευκαιρία και το απόσπασμα που έστειλε κατέλαβε αναίμακτα την πόλη. Επίσης αναίμακτα αποχώρησαν, όταν ο Θεόδωρος Δούκας, ευρισκόμενος στην Θράκη, έσπευσε με τον στρατό του να εκδιώξει την μικρασιατική φρουρά. Κατά τη στιγμή της παράδοσης, ο διοικητής των Νικαέων Ιωάννης Καμμύτζης δεν αφίππευσε, ούτε προσκύνησε τον Θεόδωρο μην αναγνωρίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο άλλον αυτοκράτορα Ρωμαίων, πέραν του Βατάτζη. Τα πνεύματα οξύνθηκαν (ο Θεόδωρος λίγο έλλειψε να προβεί σε χειροδικία εναντίον του Καμμύτζη) αλλά τελικά δεν δόθηκε συνέχεια. Το γεγονός αυτό είναι χαρακτηριστικό της έντονης ιδεολογικής αντιπαράθεσης μεταξύ Ηπείρου και Νικαίας. Μάλιστα, ο Καμμύτζης για την πράξη αυτή, τιμήθηκε με αξιώματα από τον Βατάτζη, κατά την επιστροφή του στη Νίκαια, αφού έδειξε στους κατοίκους της Θράκης ότι μόνον ο μονάρχης της Νικαίας ήταν ο γνήσιος αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Το 1225 ή το 1227 ο Θεόδωρος εγκατέλειψε τον τίτλο του δεσπότη που χρησιμοποιούσε μέχρι τότε και στέφθηκε αυτοκράτορας από τον αρχιεπίσκοπο Οχρίδας στη Θεσσαλονίκη. Το 1230 ο Θεόδωρος πήρε την απόφαση να επιτεθεί στους Βούλγαρους για να εξασφαλίσει τα νώτα του για την προέλαση κατά της Κωνσταντινούπολης. ήταν μία λανθασμένη απόφαση. Ο Ιωάννης Ασάν Β', τσάρος της Βουλγαρίας, τον νίκησε στην μάχη της Κλοκοτνίτσα. Ο Θεόδωρος αιχμαλωτίστηκε και η δύναμη της Ηπείρου καταστράφηκε. Οι Βούλγαροι κατέλαβαν τη Θράκη, την Μακεδονία και την Αλβανία, αφήνοντας τα υπόλοιπα εδάφη της Ηπείρου μοιρασμένα ανάμεσα στον αδελφό και τους γιους του Θεόδωρου ως υποτελείς των Βουλγάρων. Ο τελευταίος διεκδικητής του αυτοκρατορικού τίτλου είχε τεθεί εκτός μάχης.

Εσωτερικά της πόλεως της Νίκαιας

Το χρονικό διάστημα μεταξύ 1225 και 1231 ο Ιωάννης είχε αναλάβει μία εκστρατεία για να εξασφαλίσει και να ενισχύσει τα σύνορα της αυτοκρατορίας του στην Μικρά Ασία. Τώρα, ο μόνος ισχυρός αντίπαλος που είχε απομείνει στην προσπάθεια για την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης ήταν οι Βούλγαροι. Αλλά αυτή τη φορά η λύση ήταν διπλωματική. Ο Ιωάννης Β' Ασάν και ο Ιωάννης Βατάτζης συμμάχησαν εναντίον των Λατίνων της Κωνσταντινούπολης. Η συμμαχία επισφραγίστηκε με το γάμο του γιου του Βατάτζη, Θεόδωρου, και της κόρης του Ιωάννη Β' Ασάν, Ελένης. Όμως, οι δύο κοινές τους προσπάθειες για την κατάληψη της Πόλης κατέληξαν σε αποτυχία. Στην πρώτη, το 1235, οι ιταλικές ναυτικές δυνάμεις βοήθησαν τον αντιβασιλέα της Λατινικής αυτοκρατορίας, Ιωάννη Ντε Μπριέν, ενώ στη δεύτερη, το 1236, η βοήθεια ήρθε από τον πρίγκιπα της Αχαΐας Γοδεφρείδο Β' Βιλλεαρδουίνο. Ο Ιωάννης Β' Ασάν μετά από αυτές τις αποτυχίες έλυσε τη συμμαχία καταλαβαίνοντας ότι ο Βατάτζης κέρδιζε περισσότερα από τη συμμαχία από ότι αυτός. Μάλιστα συμμετείχε σε επιχείρηση των Λατίνων κατά των θέσεων της Νίκαιας στη Θράκη, αλλά τελικά αποστασιοποιήθηκε και από τους δύο αντιπάλους. Το 1241 ο Ιωάννης Ασάν Β' πέθανε, ενώ ήδη είχε γίνει μία μογγολική επιδρομή στη Βουλγαρία. Το 1242 μία νέα μογγολική επιδρομή αποδυνάμωσε ακόμη περισσότερο τη Βουλγαρία και έδωσε την ευκαιρία στον Ιωάννη Βατάτζη να δράσει ανενόχλητος στην Ευρώπη. Ήδη από το 1239 είχε βοηθήσει τον αδερφό του Θεόδωρου Δούκα, Μανουήλ, με στρατό και στόλο για να καταλάβει τη Θεσσαλία. Το 1241 προσκάλεσε τον Θεόδωρο Δούκα στη Νίκαια και τον κράτησε ως αιχμάλωτο. Το 1242 έφτασε με τον στρατό του στη Θεσσαλονίκη, και χρησιμοποιώντας τον Θεόδωρο σαν μεσολαβητή, και υποχρέωσε τον Ιωάννη Δούκα, γιο του Θεόδωρου, να παραιτηθεί από τον αυτοκρατορικό τίτλο, που είχε αρχίσει να χρησιμοποιεί το 1241, και να περιοριστεί στον τίτλο του δεσπότη αναγνωρίζοντας την επικυριαρχία του αυτοκράτορα της Νίκαιας.

Κεραμικό από την Νίκαια. μουσείο Κωνσταντινουπόλεως

Μετά από αυτό, ανησυχητικά νέα από την ανατολή ανάγκασαν το Βατάτζη να επιστρέψει γρήγορα στην Μικρά Ασία χωρίς να πετύχει κάτι άλλο στην περιοχή. Ένας μογγολικός στρατός είχε καταλάβει την Αρμενία και εισέβαλε στα εδάφη των Σελτζούκων του Ικονίου. Μπροστά στον κοινό κίνδυνο, οι Σελτζούκοι του Ικονίου και οι Βυζαντινοί της Νίκαιας συμμάχησαν. Όμως η συμμαχία αυτή δεν άλλαξε καθόλου την πορεία των πραγμάτων. Οι Σελτζούκοι και οι Βυζαντινοί της Τραπεζούντας ηττήθηκαν στην μάχη του Κιοσέ Νταγ το 1243. Ο Ιωάννης ανησυχούσε μήπως η Νίκαια ήταν ο επόμενος στόχος των Μογγόλων αλλά οι φόβοι του δεν επαληθεύθηκαν. Οι Μογγόλοι απεχώρησαν από την Μικρά Ασία αφήνοντας το κράτος των Σελτζούκων του Ικονίου σε μία χαοτική κατάσταση. Οι Σελτζούκοι τώρα ήταν αρκετά αδύναμοι για να απειλήσουν τη Νίκαια.

Η αυτοκρατορία της Νίκαιας το 1254, έτος θανάτου του Ιωάννη Γ'.

Το 1246 ο Ιωάννης εκστράτευσε ξανά στην Ευρώπη. Μαθαίνοντας ότι ο βασιλιάς της Βουλγαρίας, Καλλιμάν, πέθανε αφήνοντας στον θρόνο τον ανήλικο αδερφό του, Μιχαήλ Ασάν, επετέθη κατά των Βουλγάρων. Ο Ιωάννης έφτασε μέχρι τις πηγές του ποταμού Έβρου και τον Αξιό. Σημαντικές πόλεις, όπως οι Σέρρες, η Βέροια, το Μελένικο και τα Σκόπια περιήλθαν στον έλεγχο της Νίκαιας, οι περισσότερες εξ αυτών αμαχητί. Τέλος, στράφηκε κατά της Θεσσαλονίκης, όπου τον κάλεσαν οι δυσαρεστημένοι με το διάδοχο του Ιωάννη Δούκα, το δεσπότη Δημήτριο (1244-46) και την κατέλαβε οριστικά το 1246. Τον επόμενο χρόνο κατέλαβε μερικές πόλεις της Θράκης που είχαν απομείνει στα χέρια των Λατίνων της Κωνσταντινούπολης, αλλά δεν μπόρεσε να επιχειρήσει μία νέα πολιορκία της Κωνσταντινούπολης γιατί ο συνασπισμένος στόλος Γένουας και Πριγκιπάτου της Αχαΐας επιτέθηκε κατά της Ρόδου και απέσπασε μεγάλο μέρος των δυνάμεών που είχε συγκεντρώσει για την πολιορκία για την υπεράσπιση του νησιού. Ακόμη, ανάγκασε τον Μιχαήλ Β', ηγεμόνα της Ηπείρου, να τον αναγνωρίσει ως αυτοκράτορα. Σε αντάλλαγμα ο Μιχαήλ πήρε τον τίτλο του δεσπότη. Τη συμφωνία τους επισφράγισε ο γάμος της εγγονής του Ιωάννη, Μαρίας, με το γιο του Μιχαήλ, Νικηφόρο, το 1249. Όμως, το 1251 ο Μιχαήλ κινήθηκε εναντίον του Ιωάννη και επιχείρησε να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη. Δυστυχώς για αυτόν οι στρατηγοί του προσχώρησαν στον Ιωάννη και έτσι αναγκάστηκε να δεχθεί την ειρήνη στη Λάρισα το 1252. Με τη συμφωνία ειρήνης, οι Ηπειρώτες αναγκάζονταν να παραδώσουν στην αυτοκρατορία της Νίκαιας τα Βελεσά και τον Πρίλαπο. Το 1254 ο Ιωάννης πέθανε, αφήνοντας στο γιο και διάδοχό του, Θεόδωρο, ένα στρατιωτικά και οικονομικά εύρωστο κράτος. Το όνειρο της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης ήταν θέμα χρόνου να πραγματοποιηθεί.

Υδρορροή η σιφώνη απο ρωμέϊκη κατασκευή

Ο Θεόδωρος Β' βασίλευσε μόνο τέσσερα χρόνια. Στη διάρκεια της βασιλείας του η Αυτοκρατορία της Νίκαιας ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο. Μετά την άνοδο του Θεόδωρου στο θρόνο οι Βούλγαροι προσπάθησαν να ανακαταλάβουν τα εδάφη που είχαν χάσει από τον Ιωάννη Βατάτζη το 1246. Ο Θεώδορος κατάφερε να τους αποκρούσει δύο φορές και να συνάψει συνθήκη ειρήνης μαζί τους το 1256 με την οποία τα σύνορα θα παρέμεναν ως είχαν πριν τον πόλεμο. Ακόμη, τον ίδιο χρόνο ανάγκασε το δεσπότη Μιχαήλ της Ηπείρου να του παραχωρήσει το Δυρράχιο και τα Σέρβια. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, κέρδισε την εχθρότητα του Μιχαήλ και μεταξύ της Ηπείρου και της Νίκαιας ξεκίνησε πόλεμος, κατά τον οποίο οι Ηπειρώτες είχαν κάποιες επιτυχίες όπως την κατάληψη της Βέροιας και της Καστοριάς. Ο Θεόδωρος πέθανε το 1258 πριν να δει το τέλος του πολέμου. Ο γιος και διάδοχός του, Ιωάννης, ήταν ακόμη ανήλικος, και ο Θεόδωρος λίγο πριν πεθάνει όρισε ως επίτροπό του ένα στενό του συνεργάτη, το Γεώργιο Μουζάλωνα. Η αριστοκρατία, όμως, ήταν εχθρική προς το πρόσωπου του Γεωργίου. Λίγες μέρες μετά ο Γεώργιος Μουζάλων και οι αδερφοί του δολοφονήθηκαν και νέος επίτροπος ανέλαβε ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, που απαίτησε να στεφθεί συναυτοκράτορας μαζί με τον ανήλικο Ιωάννη, πράγμα που έγινε.

Ελληνικός ναός ρωμαϊκός που έχει μετατραπεί και επεκταθεί από Σελτζούκους και σήμερα είναι μουσείο με διάσπαρτα και εξωτερικά ελληνικά ευρήματα

Ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Νίκαια
Το 1259 ο Μιχαήλ της Ηπείρου συμμάχησε με τον Πρίγκηπα της Αχαΐας, Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο, και με το Βασιλιά της Σικελίας, Μανφρέδο Χοενστάουφεν. Από αυτήν τη συμμαχία απειλούταν άμεσα η Θεσσαλονίκη, και μαζί της η θέση ισχύος της Νίκαιας στα Βαλκάνια και το προβάδισμά της στον αγώνα για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Ο Μιχαήλ έστειλε στρατό για να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή με επικεφαλής τον αδερφό του και σεβαστοκράτορα, Ιωάννη Παλαιολόγο, και το Θεόδωρο Δούκα, αδελφό του δεσπότη Μιχαήλ. Οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν τον ίδιο χρόνο στην μάχη της Πελαγονίας. Ο στρατός της Νίκαιας θριάμβευσε, οι αντίπαλοι της κατατροπώθηκαν και μάλιστα ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος πιάστηκε αιχμάλωτος. Στη συνέχεια ο στρατός της Νίκαιας προχώρησε νοτιότερα, κατέλαβε την Άρτα και λεηλάτησε τη Θήβα. Αν και τον επόμενο χρόνο ο δεσπότης Μιχαήλ ανακατέλαβε την Άρτα, το αποτέλεσμα της μάχης της Πελαγονίας είχε γείρει την πλάστιγγα στο μέρος της αυτοκρατορίας της Νίκαιας.

Ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης - Επανίδρυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (1261)

Το 1260 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος επιχείρησε μία επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης που όμως απέτυχε. Καταλαβαίνοντας ότι χρειαζόταν ισχυρό στόλο για να αντιμετωπίσει το βενετικό στόλο που υπερασπιζόταν την πόλη υπέγραψε το 1261 στο Νυμφαίο συνθήκη με τη Γένουα, με την οποία της παραχωρούσε εμπορικά προνόμια στην αυτοκρατορία και ένα ειδικό τομέα απέναντι από την Κωνσταντινούπολη με αντάλλαγμα τη ναυτική βοήθεια Γένουας για επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης.
Η ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, όμως, αποδείχτηκε ευκολότερη υπόθεση από ότι υπολόγιζε ο Μιχαήλ. Τον Ιούλιο του 1261 έστειλε το στρατηγό Αλέξιο Στρατηγόπουλο με μικρή δύναμη για αναγνωριστική αποστολή στα σύνορα με τη Βουλγαρία με τη διαταγή να περάσει κοντά στην Κωνσταντινούπολη και να κάνει μία επίδειξη δύναμης. Περνώντας έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης ο Στρατηγόπουλος πληροφορήθηκε ότι το σύνολο της φρουράς της πόλης και του βενετικού στόλου έλειπαν σε μία επιχείρηση για την κατάληψη του νησιού Δαφνουσία του Ευξείνου Πόντου. Έτσι, με ξαφνική επίθεση στην σχεδόν αφύλακτη πόλη ο Στρατηγόπουλος κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη στις 25 Ιουλίου του 1261. Οι Βενετοί, όταν πληροφορήθηκαν τα συμβάντα, έσπευσαν να επιστρέψουν, αλλά το μόνο που κατάφεραν ήταν να παραλάβουν τα γυναικόπαιδα που είχαν καταφύγει στην λιμάνι και να διασώσουν τον Λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β'. Η λατινική κυριαρχία έφτασε έτσι άδοξα στο τέλος της ύστερα από 57 χρόνια.
Στις 15 Αυγούστου 1261 ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος μπήκε στην πόλη και στέφθηκε για δεύτερη φορά αυτοκράτορας, αυτή τη φορά χωρίς τον Ιωάννη Δ' που παραγκωνίσθηκε τελείως και λίγο καιρό αργότερα τυφλώθηκε.
Με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης, η Βυζαντινή αυτοκρατορία επανιδρύθηκε και η πορεία της αυτοκρατορίας της Νίκαιας έληξε.

Αυτοκράτορες της Νίκαιας

Θεόδωρος Α' Λάσκαρης (1204-1222)
Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης (1222-1254)
Θεόδωρος Β' Λάσκαρης (1254-1258)
Ιωάννης Δ' Λάσκαρης (1258-1261)
Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (συναυτοκράτορας 1259-1261, έπειτα ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας)

Νίκαια Βιθυνίας

Μια περιήγηση στην ιστορία της

Χάρτης 15ου αιώνα

Η πόλη ιδρύθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα από τον Μακεδόνα βασιλιά Αντίγονο τον Μονόφθαλμο

Οι άθλοι του Ηρακλέους , από μαρμαροθέτημα στην Νίκαια

Ο Αντίγονος Α' Κύκλωψ ή Μονόφθαλμος (382-301 π.Χ.) ήταν Μακεδόνας ευγενής, στρατηγός, και ένας από τους σατράπες του βασιλείου του Μεγάλου Αλέξανδρου. Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, ο Αντίγονος υπήρξε κεντρικό πρόσωπο στούς "Πολέμους των Διαδόχων" και ίδρυσε τη Δυναστεία των Αντιγονιδών αφού ανακηρύχθηκε βασιλιάς το 306 π.Χ.και υπήρξε σημαντικό αστικό κέντρο κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Ο Αντίγονος είχε διορισθεί, από τον Αλέξανδρο, κυβερνήτης της Φρυγίας το 333 π.Χ. Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου (323 π.Χ.) ο Περδίκκας που εκτελούσε χρέη αντιβασιλέα, του παραχώρησε και τις επαρχίες της Παμφυλίας και της Λυκίας.

Στη συνέχεια ο Αντίγονος επέσυρε την οργή του Περδίκκα για το λόγο ότι αρνήθηκε, ενώ του ζητήθηκε, να βοηθήσει τον Ευμένη να καταλάβει της επαρχίες που του παραχωρήθηκαν (Παφλαγονία και Καππαδοκία), των οποίων η κατάκτηση δεν είχε ολοκληρωθεί από τους Μακεδόνες. Με κίνδυνο της ζωής του, διέφυγε με το γιο του Δημήτριο στην Ελλάδα, όπου απέσπασε την εύνοια του Αντίπατρου (αντιβασιλέα της Μακεδονίας). Σε αυτή τη φάση σχηματίζεται ένας συνασπισμός κατά του Περδίκκα με κύριους προταγωνιστές τον Αντίπατρο, τον Πτολεμαίο, τον Κρατερό και τον Αντίγονο. Σύμμαχος του Περδίκκα παραμένει ο Ευμένης, ο οποίος καταφέρνει να εξοντώσει τον Κρατερό σε μάχη που έγινε στην Ελλησποντιακή Φρυγία ή στην Καππαδοκία . Το 321 π.Χ. σκοτώνεται ο Περδίκκας στην προσπάθεια να εξουδετερώσει τον Πτολεμαίο και έλαβε χώρα νέα κατάτμηση της αυτοκρατορίας από τον Αντίπατρο (Συμφωνία του Τριπαραδείσου της Άνω Συρίας το 321 π.Χ.).

Νόμισμα της Βιθυνίας με τον θεό Διόνυσο

Στον Αντίγονο ανατέθηκε ο πόλεμος κατά του εναπομείναντος Ευμένη ο οποίος αν και ήταν ικανότατος και στα πολεμικά, δεν πλαισιωνόταν από πιστούς συνεργάτες . Ο Αντίγονος κατάφερε να δελεάσει τον Απολλωνίδη, αξιωματικό του ιππικού του Ευμένη, να αυτομολήσει κατά τη διάρκεια της μάχης που έλαβε χώρα στα Ορκύνια πεδία με αποτέλεσμα την ήττα του Ευμένη παρά το γεγονός ότι αυτός είχε διπλάσιες δυνάμεις απ' αυτές του Αντίγονου . Ο Ευμένης αποσύρθηκε , με 600 άνδρες , στην οχυρή θέση Νώρα στα βόρεια υψώματα του όρους Ταύρος στην Καππαδοκία. Μετά τη νίκη αυτή ο Αντίγονος πρόσθεσε στη δύναμή του και την άλλοτε δύναμη του Ευμένη, η οποία πρέπει να ήταν μεγαλύτερη από 10.000 πεζούς και 5.000 ιππείς. Αφού απέκλεισε τον Ευμένη στα Νώρα στράφηκε κατά των συνεργατών του Περδίκκα, Αλκέτα (αδελφός του Περδίκκα) και Αττάλου. Ο ίδιος επικεφαλής δυνάμεως 40.000 πεζών και 7.000 ιππέων διέσχισε , σε εκπληκτικά σύντομο χρονικό διάστημα, τα 450 χλμ που χωρίζουν την Καππαδοκία με την Πισιδία όπου βρισκόταν ο Αλκέτας, ο οποίος αιφνιδιάστηκε και δεν μπόρεσε καν να παρατάξει τη φάλαγγά του, η οποία άλλωστε υστερούσε κατά πολύ. Ο Άτταλος και άλλοι αξιωματικοί συνελήφθησαν ενώ ο Περδίκκας διέφυγε, προσωρινά, στην Τερμησσό όπου και αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια του Αντίγονου. Ο Αντίγονος πρόσθεσε επιπλέον δυνάμεις στο στρατό του, ο οποίος εκείνη τη στιγμή ήταν ο μεγαλύτερος που είχε συγκεντρωθεί ως τότε στο κράτος. Ο Πολυπέρχων διαδέχθηκε τον Αντίπατρο στη Μακεδονία το 319 π.Χ., αποκλείοντας τον γιό του Αντίπατρου, Κάσσανδρο. Ο Αντίγονος αποφάσισε να γίνει κύριος της Ασίας και σε συνδυασμό με τον Κάσσανδρο και τον Πτολεμαίο αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία του Πολυπέρχωνα.

Βασιλεύς Νικόδημος

Κατά παράβαση της συμφωνίας του Τριπαράδεισου (παράβαση που είχε διαπράξει και ο Πτολεμαίος προσαρτώντας την Κοίλη Συρία) προσάρτησε της σατραπείες της Ελλησποντικής Φρυγίας και της Λυδίας από τους Αρριδαίο και Κλείτο αντίστοιχα. Άρχισε διαπραγματεύσεις με τον Ευμένη, αλλά ο Ευμένης παρέμενε πιστός στη βασιλική οικογένεια. Ο Ευμένης δραπέτευσε από τα Νώρα, συγκέντρωσε στρατό και συμμάχησε με τους σατράπες των ανατολικών επαρχιών. Ο Αντίγονος έδωσε δυο μεγάλες μάχες κατά του Ευμένη, στην Παραιτακηνή το 317 π.Χ. και στην Γαβιηνή το 316 π.Χ. Τελικά ο Ευμένης παραδώθηκε με προδοσία στον Αντίγονο και θανατώθηκε το 316 π.Χ.
Μετά απ' αυτά ο Αντίγονος διεκδίκησε την εξουσία για το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας, κατάσχεσε τους θησαυρούς στα Σούσα και εισήλθε στη Βαβυλώνα, της οποίας κυβερνήτης ήταν ο Σέλευκος. Ο Σέλευκος κατέφυγε στον Πτολεμαίο, και με τον Λυσίμαχο και τον Κάσσανδρο συμμάχησαν κατά του Αντίγονου (315 π.Χ.). Παράλληλα, ο Αντίγονος διακήρυξε την ελευθερία των ελληνικών πόλεων, τις οποίες προσπάθησε να προσεταιριστεί. Ως έμπρακτη απόδειξη δεν θα τοποθετούσε φρουρά σε όσες πόλεις ελευθέρωνε. Το 314 π.Χ. ο Αντίγονος εισέβαλε στη Συρία, η οποία ανήκε στον Πτολεμαίο, και πολιόρκησε την Τύρο για πάνω από ένα χρόνο. Το 312 π.Χ. ο γιος του Δημήτριος ηττήθηκε στη Μάχη της Γάζας από τον Πτολεμαίο και έχασε τη Βαβυλώνα, την οποία ανακατέλαβε τον επόμενο χρόνο.

Νόμισμα Βιθυνίας με τον Αλέξανδρο β΄

Κύριος της Ασίας

Το 311 π.Χ. συνάχθηκε ειρήνη σύμφωνα με την οποία η Μικρά Ασία και η Συρία, προσωρινά, μέχρι την ενηλικίωση του (εκ Ρωξάννης) Αλέξανδρου Β', παραχωρούνταν στον Αντίγονο. Αυτή η συμφωνία δεν κράτησε πολύ καθώς ο Κάσσανδρος δολοφόνησε τη Ρωξάνη και το γιό της. Με το πρόσχημα ότι είχαν τοποθετηθεί φρουρές σε μερικές από τις ελεύθερες πόλεις από τον Αντίγονο, ξανάρχισαν οι εχθροπραξίες από τον Κάσσανδρο και τον Πτολεμαίο. Παρά τις αρχικές επιτυχίες του Πτολεμαίου στη Μικρά Ασία και σε μερικά νησιά του Αιγαίου, ο Δημήτριος τον συνέτριψε στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας της Κύπρου το 306 π.Χ.

Ελληνιστικά και ρωμέϊκα ευρήματα

Με την κατάληψη της Κύπρου απο το Δημήτριο το 306 π.Χ., ο Αντίγονος ανακηρύχθηκε από το στρατό του βασιλιάς και διάδοχος του Αλέξανδρου. Εν συνεχεία ετοίμασε ισχυρό στρατό και στόλο, με διοικητή το Δημήτριο, και έσπευσε να επιτεθεί στη χώρα του Πτολεμαίου. Η απόπειρα αυτή απέτυχε καθώς δεν μπόρεσε να διασπάσει την άμυνα του Πτολεμαίου και αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Το 305 π.Χ. ο Δημήτριος θέλησε να τιμωρήσει την πόλη της Ρόδου η οποία αρνήθηκε να βοηθήσει τον Αντίγονο κατά της Αιγύπτου. Η πολιορκία κράτησε ένα χρόνο και, μετά τη σθεναρή αντίσταση που βρήκε, ο Δημήτριος υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει .

Νόμισμα της Νίκαιας

Μάχη της Ιψούς και θάνατος

Οι ισχυρότεροι σατράπες της αυτοκρατορίας (Κάσσανδρος, Σέλευκος, Πτολεμαίος και Λυσίμαχος) αυτοανακηρύχτηκαν και αυτοί βασιλείς αντιδρώντας στον Αντίγονο, ο οποίος τελικά βρέθηκε αντιμέτωπος και με τους τέσσερεις. Ο Αντίγονος απαίτησε από τον Κάσσανδρο την άνευ όρων υποταγή της Μακεδονίας. Οι άλλοι τρεις του επιτέθηκαν και αναγκάστηκε να ανακαλέσει το γιο του από την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι σημείωνε εκεί τη μια επιτυχία μετά την άλλη, και να κινηθεί κατά του Λυσίμαχου. Ο στρατός πατέρα και γιού ηττήθηκε από τις συνδυασμένες δυνάμεις του Σέλευκου και του Λυσίμαχου στην αποφασιστική Μάχη της Ιψούς το 301 π.Χ. Ο Αντίγονος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης από ακόντιο. Ήταν ογδόντα ενός ετών και πριν την Ιψό δεν είχε χάσει ξανά μάχη.

Στοιχεία εγχάρακτου μαρμάρου από αμφιθέατρο .Νίκαια

Ελληνιστική σαρκοφάγος

Με το θάνατό του τερματίζεται και κάθε προσπάθεια επανένωσης της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου. Οι νικητές διαχώρισαν τα βασίλειά τους. Το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας του Αντίγονου πήγε στο Σέλευκο και στο Λυσίμαχο.

Λεπτομέρεια σαρκοφάγου

Ο Δημήτριος απέκτησε τον έλεγχο της Μακεδονίας το 294 π.Χ., τον οποίο και διατήρησε ο οίκος των Αντιγονιδών μέχρι την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους, μετά τη Μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ.

Τα ανάκτορα του Διοκλητιανού στην Νικομήδεια Βιθυνίας

Έγινε γνωστή, διότι εκεί συνήλθε η Πρώτη και η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος και αργότερα κατέστη πρωτεύουσα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας της Νικαίας (1204-1259) μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης. Την περίοδο εκείνη είχε μεταφερθεί στη Νίκαια και η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Αμφιθέατρο στή Νίκαια

Η Νίκαια καταλήφθηκε από τους Τούρκους το 1331, οι οποίοι την ονόμασαν Ιζνίκ (εις την Νίκαια). Παρήκμασε αργότερα, όταν αναπτύχθηκε η Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον 16ο αιώνα απέκτησε μεγάλη φήμη για την κεραμεική και ιδίως για τα περίφημα πλακάκια της.
Στους επόμενους αιώνες η πόλη παρήκμασε και σήμερα είναι ένα μικρό αστικό κέντρο 15.000 κατοίκων, στο οποίο σώζονται οι ρωμαϊκοί και [βυζαντινοί ]προμαχώνες, περιμέτρου 4,5 χιλιομέτρων.

Μέρος των τειχών της Νίκαιας

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΙΚΑΙΑ

ΔΙΩΝ ΚΑΣΣΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ Έγραψε την ιστορία της Ρώμης από την άφιξη του Αινεία στην Ιταλική χερσόνησο και συνεπώς την ίδρυσή της, μέχρι τη σύγχρονή τυ εποχή, το 229. Από τα 80 βιβλία που έγραψε στη διάρκεια 22 ετών πολλά σώζονται μέχρι σήμερα ολόκληρα ή τμήματά τους.
ΙΠΠΑΡΧΟΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος ή Ίππαρχος ο Νικαεύς (περ.190 π.Χ. - 120 π.Χ.) ήταν Έλληνας αστρονόμος, γεωγράφος, χαρτογράφος και μαθηματικός, θεωρούμενος από αρκετούς και ακριβέστερα ως ο «πατέρας της Αστρονομίας». `Αλλοι τίτλοι που του έχουν αποδοθεί είναι του μεγαλύτερου αστρονομικού παρατηρητή «πρίγκιπα της παρατήρησης», «θεμελιωτή της τριγωνομετρίας» ως και του «μεγαλύτερου αστρονόμου της αρχαιότητας», αλλά και «όλων των εποχών». Η υπομονή του, η οξυδέρκειά του αλλά και το βεβαιούμενο ιστορικά πάθος του με ότι καταπιανόταν τον οδήγησαν σε δρόμους που σήμερα, αναλογικά με τα δεδομένα της εποχής του, σίγουρα εντυπωσιάζουν. –ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΠΑΧΥΜΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ (1242 – 1310) ΜΕΓΑΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ.ΜΕ ΜΕΓΑΛΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ.
-ΣΠΟΡΟΣ ΝΙΚΑΙΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΣ

Ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Νίκαια όπου έγινε η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος

ΠΕΡΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ

Η Εκκλησία του Χριστού εκφράζεται Συνοδικά. Από την αρχή ως σήμερα. Αλλά από τη στιγμή που το Ρωμαϊκό κράτος αγκάλιασε την Εκκλησία, και οι Συνοδικοί της όροι έγιναν νόμοι του κράτους, απέκτησε νόημα η έννοια: "Οικουμενική Σύνοδος".
Οικουμενική Σύνοδος, είναι εκείνη που:
1. Συγκλήθηκε από Αυτοκράτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με οικουμενική (παν-Ρωμαϊκή) εμβέλεια, αλλά φυσικά και πανχριστιανική.
2. Οι αποφάσεις της έγιναν αποδεκτές από ολόκληρη την ανά τον κόσμο Ορθόδοξη Εκκλησία, διαχρονικά.
3. Αποφάσεις της διατυπώθηκαν από Θεούμενο.
4. Οι αποφάσεις της υπεγράφησαν από τα Ρωμαϊκά Πατριαρχεία.
5. Ασχολήθηκε με σημαντικά Θεολογικά ζητήματα.
Στη συνέχεια, θα κάνουμε μια περιληπτική γνωριμία με τις Οικουμενικές Συνόδους της Εκκλησίας, αφήνοντας αναλυτικότερες περιγραφές για άλλα ειδικότερα άρθρα.
1^η Οικουμενική Σύνοδος: 325 μ.Χ. Νίκαια της Βιθυνίας. Συνεκλήθη από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Έλαβαν μέρος 318 επίσκοποι. Ασχολήθηκε με τη βλασφημία του Αρείου ότι ο Υιός και Λόγος του Θεού είναι κτίσμα και όχι ομοούσιος του Πατρός. Κανόνισε και την ημερομηνία του εορτασμού του Πάσχα. Τότε άρχισε να γράφεται το Σύμβολο της Πίστης.
2^η Οικουμενική Σύνοδος: 381 μ.Χ. Κωνσταντινούπολη. Συνεκλήθη από τον Μέγα Θεοδόσιο. Έλαβαν μέρος 150 Ορθόδοξοι επίσκοποι και 36 Μακεδονιανοί. Προήδρευσε ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Καταδίκασε και πάλι τον Άρειο, και την αίρεση του Μακεδονίου, ο οποίος δίδασκε ότι το Άγιο Πνεύμα είναι κτίσμα του Θεού, γι' αυτό και ονομάστηκε "πνευματομάχος".
3^η Οικουμενική Συνόδος: 431 μ.Χ. Έφεσος. Συνεκλήθη από τον Θεοδόσιο τον Β΄. Δογμάτισε κατά του Νεστοριανισμού, στο Ναό της βασιλικής της Παναγίας με 200 επισκόπους. Καταδίκασε τον Νεστόριο επίσκοπο Κωνστ/πολης, και δογμάτισε ότι μπορεί η Παναγία να ονομάζεται και Θεοτόκος.
4^η Οικουμενική Σύνοδος: 451 μ.Χ. Χαλκηδόνα της Μ. Ασίας με 630 επισκόπους. Συνεκλήθη από τον αυτοκράτορα Μαρκιανό και την αυτοκράτειρα Πουλχερία. Εκεί καταδικάστηκε ο Μονοφυσιτισμός.
5^η Οικουμενική Σύνοδος: 5 Μαϊου ως 21 Ιουνίου του 553 μ.Χ., με 165 πατέρες. Συγκλήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και την αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Καταδίκασε τον Ωριγενισμό, τον Νεστοριανισμό, κλπ αιρέσεις.
6^η Οικουμενική Σύνοδος: 680 μ.Χ. Κωνσταντινούπολη. Συνεκλήθη από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Πωγωνάτο. Παραβρέθηκαν από 150 - 289 επίσκοποι. Καταδίκασε την αίρεση του Μονοθελητισμού. Η Σύνοδος αυτή διατύπωσε ότι ο Χριστός έχει και Θεία και ανθρώπινη θέληση, η οποία υποτάσσεται στη Θεία.
Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος: 691 μ.Χ. Κωνσταντινούπολις. Συνεκλήθη από τον Ιουστινιανό τον Β΄ και έγινε «εν Τρούλλω του Παλατίου», οπότε ονομάσθηκε: «Εν Τρούλλω». Δεν ήταν ανεξάρτητη Σύνοδος, αλλά συστηματοποίησε και ολοκλήρωσε το έργο των δύο προηγουμένων Συνόδων, της 5^ης και της 6^ης, γι' αυτό, αν και Οικουμενική, ονομάσθηκε: «Πενθέκτη», ως τμήμα εκείνων των Συνόδων, και δεν αριθμήθηκε ως ξεχωριστή Οικουμενική Σύνοδος.
7^η Οικουμενική Σύνοδος: 787 μ.Χ. Νίκαια της Βιθυνίας, στο ναό της Αγίας Σοφίας. Συνεκλήθη από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο και τη μητέρα του Ειρήνη την Αθηναία. Παρεβρέθηκαν 367 πατέρες. Στερέωσε και προφύλαξε τις εικόνες αναθεματίζοντας την εικονομαχία και καταδικάζοντας την ιδέα της σχηματοποίησης της αόρατης και άυλης Τριάδος. Εκεί εκφράσθηκε η θεολογία περί της εικονογράφησης του Χριστού και των Αγίων ως κάτι που είδαμε.
8^η Οικουμενική Σύνοδος: 879-880 μ.Χ. Κωνσταντινούπολις. Συγκλήθηκε από τον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Μακεδόνα. Ηγήθηκαν ο Ορθόδοξος τότε Πάπας της Ρώμης Ιωάννης Η΄ (872-882) και ο Πατριάρχης της Κων/πόλεως Νέας Ρώμης Μεγάλος Φωτιος (858-867, 877-886). Επεκύρωσε τις αποφάσεις της 7^ης Οικουμενικής Συνόδου, και καταδίκασε το Φιλιόκβε, που μόλις τότε είχε αρχίσει να επιβάλλεται. [Kαταδίκασε τις αιρετικές Συνόδους του Καρλομάγνου στη Φραγκφούρτη (794) και το Άαχεν (809)].
9^η Οικουμενική Σύνοδος: 1341 μ.Χ. Δογμάτισε για την άκτιστη Ουσία και την άκτιστη Ενέργεια του Θεού, καθώς επίσης και για τον Ησυχασμό, καταδικάζοντας τον αιρετικό Βαρλαάμ τον Καλαβρό. Έτσι η Σύνοδος αυτή ασχολήθηκε με θεολογικά ζητήματα, συγκλήθηκε από αυτοκράτορα, (Συνοδικός Τόμος του 1341) και συμμετείχε Θεούμενος (Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς), και οι αποφάσεις της έγιναν δεκτές από ολόκληρη την Εκκλησία. Συνεπώς και η Σύνοδος αυτή έχει αξία Οικουμενικής Συνόδου.

Οι ανωτέρω εννέα Οικουμενικές Σύνοδοι, δημοσιεύτηκαν ως ρωμαϊκοί νόμοι υπογεγραμμένοι από τον Αυτοκράτορα αφού προηγουμένως τα πρακτικά τους υπογράφτηκαν από τους πέντε ρωμαίους Πατριάρχες, τους Μητροπολίτες και επισκόπους τους. Ο Αυτοκράτορας συγκαλούσε αυτές τις Οικουμενικές Συνόδους σε συνεργασία με τα Πέντε Ρωμαϊκά Πατριαρχεία της α) Πρεσβυτέρας Ρώμης, β) Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης, γ) Αλεξανδρείας, δ) Αντιοχείας, στα οποία προστέθηκε το 451 ε) των Ιεροσολύμων. Εξαιρείται η Ένατη Οικουμενική Σύνοδος του 1341 που τα πρακτικά της προσυπέγραψαν μόνο τέσσερις ρωμαίοι Πατριάρχες και επικύρωσε ο ρωμαίος αυτοκράτορας. Απουσίαζε τώρα το Πατριαρχείο της Πρεσβυτέρας Ρώμης που εν τω μεταξύ είχε καταληφθεί βίαια από τους Φράγκους, Λογγοβάρδους, και Γερμανούς με τη βοήθεια των Νορμανδών. Μία σφοδρή επίθεση που ξεκίνησε το 983 και ολοκληρώθηκε το 1009 - 1046. Μετά το 1045 οι Πάπες της Ρώμης εκτός του Βενέδικτου του 10ου (1058-9), δεν ήσαν πλέον Ρωμαίοι αλλά μέλη της φραγκολατινικής αριστοκρατίας που είχε υποδουλώσει τον ρωμαϊκό πληθυσμό.
Μετά τη πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του αυτοκράτορα, το 1453 τα τέσσερα ρωμαϊκά Πατριαρχεία της Κωνσταντινουπόλεως και Νέας Ρώμης, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων συνέχισαν να συγκαλούν Συνόδους με τις οποίες συνέχισαν τη παράδοση των Οικουμενικών Συνόδων. Ο μόνος λόγος που αυτές οι Σύνοδοι δεν ονομάστηκαν "Οικουμενικές" είναι απλά γιατί ο τίτλος αυτός σημαίνει "Αυτοκρατορικές" επειδή οι αποφάσεις αυτών των Συνόδων γίνονταν τμήμα του Ρωμαϊκού Δικαίου. Με άλλα λόγια οι αποφάσεις των ρωμαϊκών Συνόδων μετά το 1453 είναι τμήματα του Εκκλησιαστικού Δικαίου, αλλά όχι πλέον του αυτοκρατορικού Δικαίου. Δεν υπήρχε πλέον Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ρωμαίος αυτοκράτορας να εκδίδει ρωμαϊκούς Νόμους. Έτσι αυτές οι Εννέα Οικουμενικές Σύνοδοι ήταν ταυτόχρονα και εκκλησιαστικοί Νόμοι και ρωμαϊκοί Νόμοι. Οι Σύνοδοι που συνήλθαν μετά το 1453 είναι τμήματα του Εκκλησιαστικού Δικαίου με όχι μικρότερο κύρος από τις Οικουμενικές Συνόδους, εκτός από τη φαντασία των συγχρόνων Ορθοδόξων που έχουν εξαπατηθεί από την ρωσική Ορθοδοξία του Μέγα Πέτρου.
Έτσι υπάρχουν σήμερα Ορθόδοξοι που αυτοαποκαλούνται Εκκλησία των Επτά Οικουμενικών Συνόδων. Πολλοί (αδιάβαστοι) Ορθόδοξοι αγνοούν την Όγδοη και την Ένατη Οικουμενική Σύνοδο. Η Όγδοη Οικουμενική Σύνοδος το 879 απλά καταδίκασε αυτούς που "προσθέτουν" ή "αφαιρούν" από το Σύμβολο του 381 καθώς και όσους δεν αποδέχονται τη διδασκαλία περί Εικόνων της Έβδομης Οικουμενικής Συνόδου. Οι Φράγκοι που καταδικάζονται, προς το παρόν δεν αναφέρονται καθαρά, με σκοπό να τους δοθεί η ευκαιρία να αναθεωρήσουν.
Η Ένατη Οικουμενική Σύνοδος το 1341 καταδίκασε το πλατωνικό μυστικισμό του Βαρλαάμ του Καλαβρού, ο οποίος είχε έρθει από τη Δύση ως προσήλυτος στην Ορθοδοξία. Φυσικά η απόρριψη του πλατωνικού τύπου μυστικισμού ήταν παραδοσιακή πρακτική των Πατέρων.

Εξωτερικά ο ναός της Αγίας Σοφίας

Αγία Σοφία Νίκαια

Το εσωτερικό του ναού της αγίας Σοφίας .Το 1065 κατεστράφη από σεισμό. Ξαναχτίστηκε 1,40μ. ψηλότερα .Το 1331 κατεστράφη από τον Ορχάν και το 1402 από τον Ταμερλάνο.

ΤΕΛΟΣ

Μια περιήγηση στην Ελληνική Νίκαια της Βυθηνίας με μια σειρά φωτογραφιών με τα τείχη της και άλλα.